ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

 

          Και αυτή τη σαιζόν θα χάσουμε άλλο ένα καλοκαίρι

    «Από τους τρεις λόγους για να ταξιδέψει κανείς στην αρχαιότητα: Πόλεμος, Εμπόριο, Προσκύνημα, κάποιος θα έλεγε ότι ο Τουρισμός προέρχεται από το Προσκύνημα. Όμως πιο πολύ φαίνεται ο πραγματικός του πρόγονος να είναι ο Πόλεμος!»

    Αυτά έγραφε ο Αμερικανός στοχαστής, Χακίμ Μπέη. Ένας μειλίχιος άνθρωπος με χιούμορ και αίσθηση του μέτρου (...σπάνιες αρετές για κάποιον με τόσο περιθωριακές απόψεις) που έτυχε να συναντήσω κάποτε στα μέσα της δεκαετίας του΄90 στην Ιρλανδία.
    Και ένας έμπορος γούνας, σε μια συζήτηση μεταξύ γουναράδων που έτυχε να παρακολουθήσω στη Ρόδο στα μέσα της δεκαετίας του ’80 (ναι, τόσο παλιά!) τελικά απεφάνθη: o Τουρισμός είναι ο μόνος στρατός που δεν νικήθηκε ποτέ!
    Πράγματι:
    Οι φάλαγγες των τουριστών προχωρούν και φωτογραφίζουν, φωτογραφίζουν και προχωρούν πάνω στα ερείπια που άφησαν τα τμήματα που προηγήθηκαν μέσα σ’ ένα τοπίο κατεστραμμένο από τσιμέντο, άσφαλτο, θόρυβο, φώτα, σκουπίδια και στοιχειωμένο από την εξαντλητική δουλειά!
                       

                                        (Πέργαμος, πεζικό)

         Το πρόσταγμα shoot αφορά τώρα το πάτημα ενός κουμπιού που ανοιγοκλείνει το κλείστρο της κάμερας, όπου shoot (πυροβολώ) αναφέρεται και στο τράβηγμα της φωτογραφίας όταν σκοπεύεις μέσα από τη φωτογραφική μηχανή· αυτό το ερμαφρόδιτο σύμβολο-παιχνιδάκι και σύγχρονο ξόρκι.
    Οι κάμερες και τα τηλέφωνα υψώνονται προς κάθε κατεύθυνση, κάθε στόχο που προβάλλει, ρουφώντας τη ψύχη των ντόπιων και του τοπίου.
    Ο σημερινός μαζικός τουρισμός είναι το απόγειο της εκλέπτυνσης ενός παλιού πολεμικού παιχνιδιού που λέγεται search ‘n' destroy- ερευνήστε λοιπόν και καταστρέψτε, αλλά με τέτοιο τρόπο ώστε η καταστροφή να μπορεί να ονομασθεί «αξιοποίηση».
     Αντίθετα από το προσκύνημα όπου ο προσκυνητής προσέρχεται με δέος και κατάνυξη και, προσφέροντας πίστη, αυξάνει τη «χάρη» που αναδίδει ένας Ιερός Τόπος, ο Τουρισμός απομυζά τις ιδιαιτερότητες κάθε «ξεχασμένης» γωνιάς του πλανήτη και ομογενοποιεί κάθε μέρος που πλήττει. Γιατί αυτό που αποζητά ο τουρίστας είναι «πολιτισμική διαφορά» για να την καταναλώσει. Έτσι κι αλλιώς θα του ήταν αφόρητο να την ζήσει.
    Η Φαντασία πέθανε στη Δύση εδώ και καιρό. Χρειάστηκαν αμέτρητες ποσότητες ορθολογισμού και κατήφειας για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Για να καταπραϋνθεί και να σβήσει κάτι τόσο δυσλειτουργικό και άβολο, αλλά τόσο βαθειά ανθρώπινο. Κρίμα γιατί επρόκειτο για "τη Βασίλισσα των ικανοτήτων". Τώρα λοιπόν η Δύση, πηγή του Τουρισμού, πρέπει να την αποκτά σε ασφαλείς δόσεις και σωστά πακεταρισμένη.
    Αυτό που γοργά απονεκρώνεται έχει ανάγκη από κάτι ζωντανό για να παρατείνει τον χρόνο επιβίωσής του. Αλλά όπου αγγίζει απονεκρώνει. Αυτή η βουλιμία για το εξωτικό και το αυθεντικό κρύβει μέσα της τον θάνατο. Πρέπει λοιπόν συνεχώς να προχωρά! Πράγματι, νέοι τουριστικοί Παράδεισοι ανοίγονται στο κοινό. Νέοι «τουριστικοί προορισμοί» μπαίνουν στο χορό ανακοινώνοντας απλά: Ανοίξαμε (τα πόδια) και σας περιμένουμε! 
    Αν η παλιά αποικιοκρατία ύφαινε στην ψυχή του αποικιοκρατούμενου την αλλοτρίωση και την τρέλλα και εκμεταλλευόταν τις υλικές πηγές, η σύγχρονη προχωράει παντού και σε μέγα βάθος. Για να γίνει αντιληπτό αυτό το βάθος ας ειπωθεί ότι τώρα δεν είναι μόνο η ανεξαρτησία ή οι πηγές πλούτου που κινδυνεύουν, αλλά τουριστική έκθεση σημαίνει να ανοίγεις το σπίτι σου στους ξένους! Ο Τουρισμός μετατρέπει μια χώρα σε έκθεμα και εικόνα του εαυτού της.
    ...Και φυσικά, να ανοίγεις το σπίτι σου με το "αζημίωτο"! Άπαντες δε προφασίζονται άγνοια του ότι η ζημιά είναι ανυπολόγιστη! Ο τουρισμός είναι "ιερή αγελάδα" και ένα από τα ταμπού του πολιτισμού μας.
     Χοντρικά, μπορούμε να πούμε ότι, η επιδρομή της Δύσης στα χωριά και στις καλύβες του κόσμου ακολούθησε την εξής πορεία: Πρώτα οι εξερευνητές, μετά οι ιεραπόστολοι, μετά ο στρατός (και περισσότεροι ιεραπόστολοι), μετά οι περιηγητές, κατόπιν διανοούμενοι και συγγραφείς, εν συνεχεία αγνοί ταξιδιώτες (και οι χίππυς κάποτε), μετά ο ήσυχος ιντιβιντουαλιστής τουρίστας με το πραγματικό ενδιαφέρον και τέλος η πλημμυρίδα του μαζικού Τουρισμού.
    Ο στρατός βέβαια δεν παύει, κατά καιρούς, να κάνει την εμφάνισή του με τα βρώμικα άρβυλά του, ανοίγοντας και κλείνοντας την τουριστική αυλαία!  Έτσι το Βιετνάμ ή η Καμπότζη που κάποτε ήταν υπό το καθεστώς του Ναπάλμ και του βομβοτάπητα είναι τώρα πρόθυμοι «τουριστικοί προορισμοί». Ενώ η Σομαλία, που σήμερα εμφανίζεται στους χάρτες των τουριστικών οδηγών «λευκή», κάποτε μπορεί να αποδειχτεί θαυμάσιο τουριστικό εύρημα και προϊόν. Ή ένα αιματηρό αμερικανοκίνητο στρατιωτικό πραξικόπημα στη Γουατεμάλα στέλνει για λίγο τη χώρα στα τουριστικά αζήτητα μέχρις ότου «κάποια προβλήματα διευθετηθούν».
     Όπως πάντα, η γλώσσα αποκαλύπτει τα πάντα για τα οποία μιλά, έτσι έχουμε: τουριστικές μονάδες, πράκτορες, tour operators, target group, έρευνα, συνοδούς, tourist guides, ξεν-αγούς, τουριστικά γκρουπ, αρχηγούς γκρουπ, σχεδιασμό, ανεφοδιασμό και, αν τα πράγματα πάνε πολύ στραβά, εκκένωση! Ακόμα και όταν συγκαλύπτει η γλώσσα προδίδει!
    Αποδεικνύεται λοιπόν αυτό που ειπώθηκε στην αρχή, ότι ο τουρισμός είναι στρατός - και δεν νικήθηκε ακόμα! 
    Ακόμα, ο τουρισμός, που δεν μπορεί πια παρά να είναι μαζικός, δηλαδή μια βιομηχανία διασκέδασης, χαλάρωσης και "κολακείας" για τους προλετάριους κάποιων χωρών, για τους προλετάριους κάποιων άλλων σημαίνει σιδηρά πειθαρχία, ασταμάτητη δουλειά σε «στρατόπεδα διακοπών», μόνιμη κούραση. Έτσι μια χώρα στον ήλιο που έχει πληγεί από την ακρίδα του τουρισμού γίνεται αναπότρεπτα μια «ηλιόλουστη κόλαση». Και υπάρχουν όλο και «κατώτερα πατώματα», όλο και βαθύτερα κάτεργα, σ’ αυτή την κόλαση στον ήλιο! Μπείτε στις κουζίνες των μεγάλων ξενοδοχείων, κατεβείτε στα πλυντήρια, βγείτε στις πίσω αυλές όπου και οι κάδοι σκουπιδιών, κοιτάξτε προσεκτικά τα πρόσωπα των γυναικών που αδιάκοπα καθαρίζουν τουαλέτες και ξερατά… όσο προχωράει η σαιζόν απονεκρώνονται κι ασπρίζουν. Διαβάστε προσεκτικά αυτό το χαμόγελο του υπηρετικού προσωπικού που ντύνει την εξάντληση και την αηδία. Πρόκειται για την γκριμάτσα νεαρών πλασμάτων που παγιδεύτηκαν. Χαίρε Καπιταλισμέ, οι Καταγκέζοι σε χαιρετούν!
    Κι ακόμα ακόμα… η αδυνατότητα μιας επανάκτησης της ζωής οφείλεται στο ότι και στις καλές εποχές, στη δεκαετία του ’80, τότε που άρχιζε όλο αυτό «με τις καλύτερες προοπτικές», τότε που για λίγο υπήρξε μια ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στο παλιό και στο καινούργιο, τόσοι πολλοί άνθρωποι είχαν προτιμήσει το χρήμα από την πάλλουσα ζωή. «Έρρεε το χρήμα!» είπε κάποιος βετεράνος του τουρισμού και εδονείτο από συγκίνηση μες στην επανάληψη του «ρο» αντί να ξεσπάσει σε ένα: «έρρεε η ζωή»!
 
                                                      Ευπειθέστατος διατελώ   
                                                                   Β.Η.
 
Υ.Γ. 1 Μολαταύτα κάτι καινούργιο, ένας νέος κίνδυνος, έχει αρχίσει να εμφανίζεται. Το παλιό όνειρο του φτωχοέλληνα που περιφρονούσε τους αλητοτουρίστες γίνεται πραγματικότητα. Το παράπονό του εισακούστηκε. Την Ελλάδα την έβαλε στο μάτι ο "ποιοτικός τουρισμός". Η χώρα είναι ιδιαίτερα όμορφη για να αφεθεί αποκλειστικά στις μάζες. Ολόκληρες λοιπόν περιοχές «κλείνουν» και κατασκευάζονται πανάκριβα resort και βίλες με ελικοδρόμια. Παντού προωθούνται τα concept και οι "προκατασκευασμένες ατμόσφαιρες". Άρχισε να πλακώνει η διεθνής αλητεία του τζετ σετ. Τα κορίτσια δεν είναι πια αθώα και οι συνοδοί τους είναι τσόγλανοι. Όσο για τις καλαμοκαλύβες και την περιλάλητη ελληνική φιλοξενία, αυτά ανήκουν στην αρχαιολογία του τουρισμού και την εποχή που η χώρα ήταν ναός και ο φτωχός λαός της πάμπλουτος. 

Υ.Γ. 2  Αυτοί που προσφάτως, και μετά τις κινητοποιήσεις σε Βενετία και Βαρκελώνη, αρθρογραφούν ενάντια στον μαζικό τουρισμό μπορούν να μεμψιμοιρούν για την ποιότητα του τουριστών και την χαμηλή αγοραστική τους δύναμη, αλλά δεν καταλαβαίνουν ή κλείνουν τα μάτια μπρος στην πραγματική φύση του τουριστικού φαινομένου. Μιλούν για «λελογισμένη αξιοποίηση» λες και θα ήταν ανεκτή μια λελογισμένη εκποίηση του πατρικού σου σπιτιού. Μιλούν για «ποιοτικό τουρισμό» και εννοούν να πουλάς ακριβά το κορμί σου. Μιλούν για την «ανεξέλεγκτη αύξηση» λες και θα ήταν δυνατή μια χαμηλής έντασης και μετρημένη εισβολή. Μιλούν για «δυσμενείς επιπτώσεις» λες και θα μπορούσες να παίξεις ένα παιχνίδι διατηρώντας τις αμφιβολίες σου. Εμείς όμως που ζώντας για δεκαετίες μέσα στον τουρισμό τον γνωρίζουμε όσο λίγοι και είδαμε την άνοδο και την πορεία τού τουριστικού μύθου, μπορούμε να γράφουμε ό,τι θέμε! Δηλαδή αυτά που ζήσαμε! Άλλωστε δεν πληρωνόμαστε για αυτά που γράφουμε!

Υ.Γ 3 Αύγουστος 2024: Το κείμενο αυτό γράφτηκε και παρευθύς δημοσιεύτηκε στον «Πύραυλο των Υπογείων» το 2013. Έκτοτε αναδημοσιεύτηκε  με την προσθήκη κάποιων υστερογράφων, το 2015, το 2018 και το 2022 στα Μεταμεσονύκτια Ημερολόγια προξενώντας κάθε φορά λιγότερη έκπληξη μιας και η αλήθειά του επιβεβαιώνεται όλο και παραπάνω κάθε χρόνο που περνά.

Μαζί με τις γιγαντιαίες πυρκαγιές, το αέναο χτίσιμο, την καταστροφή των βουνών με τις ανεμογεννήτριες και των κάμπων με τα φωτοβολταϊκά, ο Τουρισμός αναδεικνύεται σε μείζονα πληγή. Αναρωτιέται κανείς τι θα μείνει να παραδοθεί στις επόμενες γενιές. Κρίμα γιατί η χώρα ήταν όμορφη και είχε πολλά να χάσει. Όποιος τόπος έχει φυσική καλλονή είναι προγραμμένος. Αργά ή γρήγορα μπαίνει στο στόχαστρο, χαρακτηρίζεται αξιοποιήσιμος και υπερεκτίθεται σε βαθμό πυράκτωσης. Μιας και θεωρείται ότι μπορεί να παράγει κέρδος ανατινάσσεται εκ των έσω. Φυσικό επόμενο αφού το κέρδος δεν γνωρίζει όριο. Μετά την τουριστική του αξιοποίηση μοιάζει κατεστραμμένος για όποιον διατηρεί στη ματιά του ακόμα κάποια τρυφερότητα.

Για αυτόν τον πόλεμο που διεξάγεται ενάντια στους τόπους, υπόλογοι δεν είναι μόνο οι κυβερνήσεις, τα μεγάλα συμφέροντα ή ο εταιρικός καπιταλισμός, αλλά και η ίδια η κίνηση του πλήθους. Ο σύγχρονος άνθρωπός, νωθρός και αδηφάγος απαιτεί να έρθουν οι τόποι στα μέτρα της νωθρότητάς του και να τεθούν στη διάθεσή του. Απαιτεί να μπορεί να πάει παντού με άνεση και ασφάλεια. Αδυνατεί να γνωρίσει την ομορφιά με τους δικούς της όρους και απαιτεί να θέτει τους όρους ο ίδιος. Αγνοεί ή αδιαφορεί για το ότι οι τόποι έχουν ψυχή οπότε το επιχειρηματικό πνεύμα αναλαμβάνει να τους υποτάξει και να τους φέρει στα μέτρα του. Άγριοι τόποι εξημερώνονται και πεθαίνουν. Και, ναι, σας διαβεβαιώ... ότι και οι τόποι μπορούν να πεθαίνουν.

Φέτος ακούστηκε ο όρος «υπερτουρισμός»  με τον οποίο υπονοείται ότι υπάρχει κάποιος άλλος μετρημένος τουρισμός ο οποίος είναι καλός. Ο όρος είναι παραπλανητικός. Στο κείμενό μου προσπάθησα να δείξω ότι ο τουρισμός είναι κάτι σαν ιός ο οποίος αλλοτριώνει τους τόπους και τις κοινωνίες. Αλλάζει το DNA τους. Ούτε και τα πανηγύρια του Αιγαίου δεν πρόκειται να γλυτώσουν. Όπως ήταν επόμενο παράγιναν δημοφιλή.

 Από μια άλλη γωνία λήψης η τουριστικοποίηση ενός μέρους μπορεί να ιδωθεί σαν διαδικασία αποικιοποίησης και τα τουριστικά μέρη σαν τουριστικές αποικίες. Εξυπακούεται ότι ο τουρίστας αν και μετακινείται στο χώρο είναι κάτι άλλο απ’ τον παλιό ταξιδιώτη που είναι πρόθυμος να καταβάλει κόπο και επιζητά να γνωρίσει. Ακόμα, σαν φυσικό επόμενο της ομογενοποίησης των τόπων που φέρνει ο τουρισμός, έρχεται η παρακμή του ταξιδιού. Το θέμα είναι ανεξάντλητο...