Aristoteles in the Beach

    Έχοντας ψωνίσει μερικά πραγματάκια στο μπακάλικο της γειτονιάς και περιμένοντας τη σειρά μου για να πληρώσω, ακούω την μπακάλισσα να λέει στον προηγούμενο πελάτη: «… ο πολιτισμός των αγαθών!»

- Και ο πολιτισμός των δικαιωμάτων! λέω εγώ κάνοντας ένα βήμα και δίνοντάς της τα λεφτά.

-Ποια δικαιώματα? Βλέπετε εσείς να μας έχει μείνει κανένα δικαίωμα? ρωτά κρατώντας τα νομίσματα στο χέρι και κοιτώντας με μισοκακόμοιρα.

-Άστα τα δικαιώματα! Δικαιώματα έχουν μόνο οι δούλοι! Ο Αφέντης έχει μόνο υποχρεώσεις! λέω μπαίνοντας με τις μπάντες στη συζήτηση. Εσύ, αν θες να είσαι ο αφέντης της ζωή σου, τι υποχρεώσεις έχεις?

    Με κοιτά αβοήθητη, στρέφει και τα μάτια προς την οροφή: …Να!...να είμαι… καλός άνθρωπος … να φροντίζω το σπίτι μου και… να είμαι ευγενική με τους πελάτες! καταλήγει θριαμβευτικά.

-Άλλη υποχρέωση? Δεν έχεις άλλη υποχρέωση? συνεχίζω επιτακτικά σαν ανακριτής.

-Σαν τι άλλη υποχρέωση? ψελλίζει.

-Υποχρεώσεις προς την Πολιτεία!

-…Τι υποχρεώσεις να ’χω προς την Πολιτεία? λέει αδύναμα

Το σπίτι σου το φροντίζεις? την ρωτώ.

-Και βέβαια το φροντίζω!

-Ωραία! Το φροντίζεις! Μέχρι έξω την αυλή, φαντάζομαι. Έξω από την αυλή? Το μεγάλο σου το σπίτι? Το φροντίζεις κι αυτό?

-Μα… αυτό είναι πολύ δύσκολο, με κοιτά αποσβολωμένη. Γι’ αυτό έχουμε και τους πολιτικούς, και τους πληρώνουμε!

-Λάθος! Μέγα λάθος! της κάνω με ύφος 1000 διδασκάλων. Αν δώσεις εξουσία εν λευκώ σε κάποιον κι αυτός βάλει το δικό του συμφέρον πάνω απ’ το δικό σου, αν του εμπιστευτείς εν λευκώ και 1 εκατομμύριο, κι αυτός, κάποια στιγμή, πάρει 100.000 από την μία τσέπη και τις βάλει στην άλλη… φταίει μετά αυτός? Άσε που τον βάζεις σε πειρασμό και, δεδομένης της φύσης του ανθρώπου, τον διαφθείρεις… έτσι που τον άφησες χωρίς στενό έλεγχο! Φταίει μόνο αυτός δηλαδή και πας και τον μουτζώνεις έξω από τη Βουλή η μπας και δεν είσαι και συ εντάξει με τις υποχρεώσεις σου?

    Η γυναίκα μα κοιτάει κατάπληκτη με την τροπή που πήρε η συζήτηση.

-Έχετε δίκιο! λέει απαλά. Και, ξέρετε? Απ’ αυτό το σημείο, νοιώθω, πηγάζουν όλα μας τα προβλήματα! Και η φωνή της έχει ένα καινούργιο τόνο, ακόμα και για την ίδια, σαν μια φωνή που τη δοκιμάζει για πρώτη φορά και την αφήνει ευχαριστημένη. Σαν ένα φόρεμα που το προβάρει και ανακαλύπτει ότι την δείχνει όπως πάντα θα ήθελε να είναι.

-Διαβάζεις? Την ρωτώ.

-Ναι, μου απαντά.

    Λίγες μέρες μετά, πέρασα και τής έδωσα 3 φωτοτυπημένες σελίδες από ομιλία του Emmanuel Terray, από το: Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και Εμείς. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

- Θα το διαβάσω το βράδυ όταν θα χαλαρώνω, είπε.

                                                                   ………………………

Ιδού λοιπόν οι σελίδες:

…. «Ούτε άρχειν ούτε άρχεσθαι»: αυτή η αρχή ορίζει πολύ καλά την ελευθερία των ατόμων. Αν κανένας δεν διατάζει και κανένας δεν υπακούει, όλοι είναι ελεύθεροι. Δεν διακυβεύει όμως τη βιωσιμότητα της πολιτείας? Η πολιτεία δεν είναι μόνο μια συλλογή σκόρπιων ατόμων. Είναι μια συγκεκριμένη κοινότητα, με μια sui generis ενότητα, που καλείται να πάρει αποφάσεις και να τις κάνει σεβαστές, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ώστε να διατηρήσει την τάξη μέσα και την ασφάλεια έξω. Δεν υπάρχει πολιτεία χωρίς αστυνομία, χωρίς δικαστές, χωρίς στρατιωτικούς αρχηγούς: η ίδια η ύπαρξη της πολιτείας προϋποθέτει την άσκηση διαφόρων αρχηγιών. Αυτό δεν αντιφάσκει προς την αρχή που διατύπωσε ο Οτάνης?

    Ο Αριστοτέλης σκέφτηκε πολύ πάνω σ’ αυτή τη φαινομενική αντίφαση, και μας προτείνει δυο συμπληρωματικές μεταξύ τους απαντήσεις:

-ένα άτομο δεν είναι ελεύθερο όταν είναι υποχρεωμένο να υποτάσσεται στη θέληση ενός άλλου ατόμου, όταν εξαρτάται από ένα άλλο άτομο. Αντίθετα, η ελευθερία του δεν διακυβεύεται, όταν, μαζί με όλους τους συμπολίτες του και στον ίδιο βαθμό μ’ εκείνους, υποτάσσεται στην ανώνυμη και απρόσωπη εξουσία ενός νόμου ως προς τον όποιον έχει και ο ίδιος εκφραστεί. Η υπακοή σε έναν συλλογικά ψηφισμένο νόμο, όπως και η εφαρμογή μιας συλλογικά ειλημμένης απόφασης, δεν απειλούν την ελευθερία, αφού δεν υποδουλώνουν σε ένα πρόσωπο, και δεν απειλούν την ισότητα, αφού ο νόμος και η απόφαση επιβάλλονται με τον ίδιο τρόπο σε όλους.

-Ο Αριστοτέλης γνωρίζει καλά πως αυτή η απάντηση είναι ανεπαρκής: ο νόμος πρέπει να ερμηνευτεί, προτού εφαρμοστεί στις συγκεκριμένες καταστάσεις. Κυρίως πρέπει να γίνουν επιλογές στις ιδιαίτερες περιπτώσεις, στις μοναδικές συγκυρίες, οι οποίες δεν επαναλαμβάνονται. Με άλλα λόγια, η πόλις χρειάζεται άρχοντες, δικαστές, στρατηγούς, αφού ο νόμος πρέπει να είναι γενικός και δεν μπορεί να προβλέψει, ούτε να ρυθμίσει τα πάντα. Μέσα όμως από αυτήν την οδό δεν μπορούν να επανακάμψουν η αρχηγία και η ανισότητα?

    Ως προς αυτό το σημείο ο Αριστοτέλης προσφέρει δύο λύσεις που σίγουρα δεν είναι απόλυτα συμβιβάσιμες:

-κατά αυστηρή συνέπεια, αν χρειάζονται αρχηγίες, πρέπει να ασκούνται εκ περιτροπής από όλους τους πολίτες. Αν ο καθένας άρχεται και άρχει με τη σειρά του, η ισότητα θα διατηρηθεί, και άρα θα διαφυλαχθεί η ελευθερία.

-όμως ο Αριστοτέλης είναι αρκετά ρεαλιστής, ώστε ν’ αντιλαμβάνεται τα μειονεκτήματα αυτής της εναλλαγής των ρόλων: ορισμένες αρχηγίες απαιτούν ειδικές ικανότητες και ταλέντα που δεν είναι ισομερώς μοιρασμένα στους ανθρώπους. Γι’ αυτό οδηγείται στη διάκριση μεταξύ μιας αριθμητικής ισότητας – όπου ο καθένας μετράει για ένας- και μιας αναλογικής λεγόμενης ισότητας - όπου το βάρος του καθενός είναι ανάλογο με την αξία του. Το καλύτερο καθεστώς συνδυάζει τις δύο ισότητες στην επιλογή των αρχόντων: άρα, στο μέτρο που η αριθμητική ισότητα παραπέμπει στη δημοκρατία και η αναλογική ισότητα στην αριστοκρατία, το καλύτερο καθεστώς είναι ένας συμβιβασμός μεταξύ των δύο αυτών μορφών.

    Ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει άραγε το στρατόπεδο της δημοκρατίας και προσεγγίζει εκείνο της αριστοκρατίας? Δεν είναι τόσο προφανές, όσο ίσως θα νόμιζε κανείς. Πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας εδώ δύο παρατηρήσεις του:

                                                                                                               (συνεχίζεται)