Aristoteles in the Beach 2

(Συνεχίζουμε λοιπόν με τις δύο παρατηρήσεις του Αριστοτέλη)

-όποιο και αν είναι το ταλέντο και η αξία ενός ατόμου ή μιας μειοψηφίας, το συναθροισμένο πλήθος θα είναι πάντα ανώτερό τους σε εξυπνάδα και σε σοφία:

   «Οι πολλοί, που ο καθένας τους ξεχωριστά είναι άνθρωποι χωρίς αξία, είναι ωστόσο ικανοί, όταν συγκεντρωθούν να είναι καλύτεροι από τους αρίστους, όταν τους πάρουμε όχι έναν έναν χωριστά, αλλά όλους μαζί. (…) Γιατί καθώς είναι πολλοί ο καθένας διαθέτει κάποιο μόριο αρετής και φρόνησης, ώστε (όπως) όταν συγκεντρωθούν γεννιέται κατά κάποιον τρόπο ένας άνθρωπος με πολλά πόδια, πολλά χέρια και πολλές αισθήσεις- έτσι και με τις ηθικές και διανοητικές δυνάμεις» (Πολιτικά, Γ, 1281 a 40-1281 b 5).

    «Όλοι διαθέτουν αρκετή διάκριση, από τη στιγμή που θα συνέλθουν σε σώμα (…) ενώ ένα άτομο χωριστά στερείται ωριμότητας στην κρίση του» (1281 b 15). «Παρ’ όλο που το κάθε άτομο χωριστά μπορεί να είναι χειρότερος κριτής από τους ανθρώπους που ξέρουν, όλοι μαζί, από τη στιγμή που συνέρχονται σε σώμα, θα είναι καλύτεροι κριτές από τους γνώστες ή τουλάχιστον όχι χειρότεροι. (1282 a 15).

-ο Αριστοτέλης μένει αμετακίνητα πιστός στο ιδεώδες της πολιτικής ισότητας και, πέρα απ’ αυτή, στο ιδεώδες της κοινωνικής ισότητας. Και σ’ αυτό το θέμα είναι αρκετά ρεαλιστής, ώστε να ξέρει πως δεν υπάρχει καμιά αδιάβατη τάφρος ανάμεσα στο κοινωνικό πεδίο και στον πολιτικό χώρο, κανένα στεγανό: σε μια πολιτεία όπου βασιλεύουν πολύ μεγάλες ανισότητες – μεταξύ πλουσίων και φτωχών κυρίως-, η πολιτική ισότητα και η ελευθερία αναγκαστικά αντιμετωπίζουν μεγάλη απειλή.

   Αυτό δεν οφείλεται μόνο στις ζήλειες και στις εντάσεις που προξενούν αυτές οι ανισότητες. Σε μια τέτοια πολιτεία, προσθέτει ο Αριστοτέλης, οι πλούσιοι δεν έχουν μάθει και δεν θέλουν να άρχονται, ενώ οι φτωχοί είναι ανίκανοι να άρχουν, και το μόνο που ξέρουν είναι να υπακούουν σε μιαν αρχή που τους μεταχειρίζεται σαν δούλους (Πολιτικά, Δ, 1295 b 15-25). Με άλλα λόγια, ανασυγκροτείται η διαρκής διαίρεση μεταξύ εκείνων που άρχουν και εκείνων που άρχονται, η  οποία είναι καταστροφική για την ελευθερία και χαρακτηρίζει όχι την πολιτεία αλλά τη φύση. Όπως λέει ο Αριστοτέλης: «Καταλήγουμε έτσι σε μια πόλη κυρίων και δούλων, αλλά όχι ελευθέρων ανθρώπων, όπου οι μεν είναι γεμάτοι φθόνο και οι δε γεμάτοι περιφρόνηση» (1295 b 20).

     Έτσι ο Αριστοτέλης καταλήγει στο περίφημο συμπέρασμα: οι καλύτερες πόλεις είναι εκείνες όπου η πλειοψηφία των πολιτών ανήκει στη μεσαία τάξη, όπου οι αποστάσεις και οι ανισότητες μεταξύ των πολιτών είναι επομένως μειωμένες στο ελάχιστο: «Εν πάση περιπτώσει, μια πόλη απαιτείται να απαρτίζεται όσο γίνεται περισσότερο από άτομα ίσα και όμοια, κάτι που συναντιέται κυρίως στη μεσαία τάξη. Βλέπουμε, λοιπόν, πως η καλύτερη πολιτική κοινότητα είναι εκείνη, όπου η εξουσία είναι στα χέρια της μεσαίας τάξης, και πως δυνατότητα να κυβερνηθούν καλά έχουν εκείνοι οι τύποι πόλεων, που έχουν πολυάριθμη μεσαία τάξη» (1295 b 25-35).

    Θα μπορούσα να έχω βρει στους ύστερους σοφιστές -στον Λυκόφρονα, στον Αντιφώντα- ακόμα πιο ρητές δηλώσεις υπέρ της ισότητας. Μου φάνηκε όμως ενδιαφέρον να καταδείξω, πως, ακόμα και για κάποιον τόσο μετρημένο και μετριοπαθή όπως ο Αριστοτέλης, η ελευθερία των πολιτών προϋποθέτει την πολιτική τους ισότητα, και πως αυτή η πολιτική ισότητα, με τη σειρά της δεν είναι νοητή χωρίς έναν υψηλό βαθμό κοινωνικής ισότητας.               

    Αυτό το μικρό κείμενο με σκέψεις του Αριστοτέλη -αυτό το ύψος!- έδωσα σε μια υπάλληλο, εργαζόμενη γυναίκα, μια γυναίκα πιθανώς παντρεμένη, πιθανώς με δύο παιδιά που την περιμένουν σπίτι… Μα ο Αριστοτέλης ήταν ένα Πολιτικό Τέρας… γέννημα μιας Μεγάλης Εποχής!

    Όσες φορές πέρασα από ‘κει, το μαγαζί ήταν γεμάτο κόσμο, κι αυτή πολύ απασχολημένη να πουλά τα αμφιλεγόμενα προϊόντα που βαραίνουνε τα ράφια… πρέπει να ‘ναι και ευγενική με τους πελάτες! Υπάρχει κάτι ελαφρά συνωμοτικό απ’ τη μεριά μου, ίσως κάτι σαν αμηχανία απ’ τη μεριά της. Μια φορά μού πέταξε ένα γρήγορο σχόλιο που υποδήλωνε πλήθος δισταγμών, αλλά ολοκληρωμένη απάντηση δεν πήρα. Μια άλλη, είπε: «Αχ, αυτά μου φαίνεται είναι για να τα διαβάζουμε μονάχα. Δεν μπορούμε να τα πράξουμε! Ούτε να τα σκεφτούμε καν! Δεν νομίζεται?» Έτσι είπε. Μού έκανε εντύπωση που χρησιμοποίησε το ρήμα πράττω!

    Δεν πειράζει, το κύτταρο είναι ακόμα ζωντανό. θα περιμένω όσες γενιές κι αν χρειαστούν. Ό,τι για αιώνες κοιμάται θέλει χρόνο κι όλο το αίμα μιας ζωής για να αφυπνισθεί.

                                                                                                                      Β.Η