Arnold Layne

  

    Αν τύχει και κατηφορίσετε κατά δώ, ψάξτε να με βρείτε σε ‘κείνο το φριχτό δωμάτιο, πάνω απ’ το παλιό «Τοπάζ»… ναι, σε ‘κείνο το σπίτι με τα παραισθησιακά μωσαϊκά…

    Πόσες φορές δεν σκέφτηκα, τις ώρες της μεγάλης δόξας μου, ένα μωσαϊκό που χάνει τις ψηφίδες του! Και πόσες φορές δεν ρώτησα: «πόσες ψηφίδες μπορούν να χαθούν προτού πάψει να είναι πιά ένα μωσαϊκό?» Και πάντα απαντούσα, και κάπως με ησύχαζε η απάντηση εκείνη: «ένα αληθινά ρομαντικό μωσαϊκό είναι εκείνο που του λείπουν όσο το δυνατόν περισσότερες ψηφίδες». Και πόσες φορές δεν ξανασχεδίασα στην φαντασία μου τα δάπεδα. Αφαιρώντας συνεχώς ψηφίδες. Κι ας ήξερα τον κίνδυνο που παραμόνευε στη διαρκή αφαίρεση: να βρεθείς ένα βήμα απ’ το κενό, εκεί όπου επικρατεί η μέγιστη συμπύκνωση. Πόσες φορές δεν τριγύρισα μέσα στα άδεια του δωμάτια με την αδάμαστη πεποίθηση πως το κενό στηρίζεται πάνω σ’ έναν άπειρο υδροφόρο ορίζοντα. Σ’ αυτή την άκρη του Αρχιπελάγους κουβάλησα τους εφιάλτες του Ωκεανού.

    Είμαι καλύτερα όμως τώρα, ή σχεδόν καλά. Αλλά δεν μένω και πολύ στο σπίτι. Και στους λόφους, στους λόφους πιά δεν τριγυρνάω σαν αερικό. Και δεν διατρέχω τη μεγάλη άμμο μέσα στο λιοπύρι οικτείροντας τους παραθεριστές. Όμως θα με βρείτε κάποιες νύχτες στην Ορφανίδου να χαζεύω τις γκόμενες, τους μπράβους και τους κράχτες κ.τ.λ. κ.τ.λ.

    Δεν υπάρχει πια ποίηση, δεν υπάρχει λογοτεχνία… στις μέρες μας δύσκολο να βρεθεί καλή ζωγραφική. Αν θέλει κανείς σήμερα να κάνει τέχνη πρέπει να πάρει τα όπλα: Να είναι η πράξη πρωτόγονη. Αρχέγονη… Ας είναι μόνο η πρόβλεψη στρατηγική. Όσοι θέλουν να είναι καλλιτέχνες πρέπει να γίνουν guerilleros! Αυτό!

Καμιά φορά μες τα πλήθη των μεθυσμένων της Ορφανίδου μού φαίνεται πως διακρίνω φευγαλέα τον Arnold Layne. Απεδείχθη πιο τρελλός απ’ όλους μας. Ά, ήταν πάντα υπερβολικά παράτολμος, ένας τολμηματίας ήταν ο φίλος μας ο AL.    

 Ο Arnold Layne υπήρξε φίλος μου. Λένε πολλά, αλλά τίποτα τίποτα! Ο Arnold είναι παλληκάρι! Πέρασε μόνος του το Tazenrouf, το φοβερό "τηγάνι", από την πλευρά της Μαυριτανίας. Τον βρήκανε οι Τουαρέγκ μισοπεθαμένο, με τα μάτια γεμάτα ήλιο, έξω απ’ την Temera, όχι μακριά απ’ το Γκάο. Ήταν μες τις οπτασίες ο φίλος μας ο ΑL. Στο παραλήρημά του είπε πράγματα που δεν έπρεπε να ακουστούν. Απαίσια τώρα η φήμη που τον συνοδεύει… αλλά ποτέ κανείς δεν υπαινίχθηκε ότι τού έλειψε το θάρρος… του φίλου μας του AL …αν υποτεθεί ότι είχε ποτέ φίλους. …Κάποιες φορές νομίζω πως τον βλέπω στην Ορφανίδου, μες τα πλήθη που γλεντοκοπούν κ.τ.λ. κ.τ.λ.

    …Πάντα λίγο θλιμμένος. Πάντα σκεφτικός…

    …έτσι είναι, “σε τέτοιες εποχές μεγάλης σιγουριάς οι γόνιμες ψυχές θα αναχωρούν για «άλλα μέρη», είτε για τις εξωτικές χώρες, είτε για το μεθύσι ή για τον θάνατο”.

                                                                                                      

                                                                                       Β.Η

Aristoteles in the Beach 2

(Συνεχίζουμε λοιπόν με τις δύο παρατηρήσεις του Αριστοτέλη)

-όποιο και αν είναι το ταλέντο και η αξία ενός ατόμου ή μιας μειοψηφίας, το συναθροισμένο πλήθος θα είναι πάντα ανώτερό τους σε εξυπνάδα και σε σοφία:

   «Οι πολλοί, που ο καθένας τους ξεχωριστά είναι άνθρωποι χωρίς αξία, είναι ωστόσο ικανοί, όταν συγκεντρωθούν να είναι καλύτεροι από τους αρίστους, όταν τους πάρουμε όχι έναν έναν χωριστά, αλλά όλους μαζί. (…) Γιατί καθώς είναι πολλοί ο καθένας διαθέτει κάποιο μόριο αρετής και φρόνησης, ώστε (όπως) όταν συγκεντρωθούν γεννιέται κατά κάποιον τρόπο ένας άνθρωπος με πολλά πόδια, πολλά χέρια και πολλές αισθήσεις- έτσι και με τις ηθικές και διανοητικές δυνάμεις» (Πολιτικά, Γ, 1281 a 40-1281 b 5).

    «Όλοι διαθέτουν αρκετή διάκριση, από τη στιγμή που θα συνέλθουν σε σώμα (…) ενώ ένα άτομο χωριστά στερείται ωριμότητας στην κρίση του» (1281 b 15). «Παρ’ όλο που το κάθε άτομο χωριστά μπορεί να είναι χειρότερος κριτής από τους ανθρώπους που ξέρουν, όλοι μαζί, από τη στιγμή που συνέρχονται σε σώμα, θα είναι καλύτεροι κριτές από τους γνώστες ή τουλάχιστον όχι χειρότεροι. (1282 a 15).

-ο Αριστοτέλης μένει αμετακίνητα πιστός στο ιδεώδες της πολιτικής ισότητας και, πέρα απ’ αυτή, στο ιδεώδες της κοινωνικής ισότητας. Και σ’ αυτό το θέμα είναι αρκετά ρεαλιστής, ώστε να ξέρει πως δεν υπάρχει καμιά αδιάβατη τάφρος ανάμεσα στο κοινωνικό πεδίο και στον πολιτικό χώρο, κανένα στεγανό: σε μια πολιτεία όπου βασιλεύουν πολύ μεγάλες ανισότητες – μεταξύ πλουσίων και φτωχών κυρίως-, η πολιτική ισότητα και η ελευθερία αναγκαστικά αντιμετωπίζουν μεγάλη απειλή.

   Αυτό δεν οφείλεται μόνο στις ζήλειες και στις εντάσεις που προξενούν αυτές οι ανισότητες. Σε μια τέτοια πολιτεία, προσθέτει ο Αριστοτέλης, οι πλούσιοι δεν έχουν μάθει και δεν θέλουν να άρχονται, ενώ οι φτωχοί είναι ανίκανοι να άρχουν, και το μόνο που ξέρουν είναι να υπακούουν σε μιαν αρχή που τους μεταχειρίζεται σαν δούλους (Πολιτικά, Δ, 1295 b 15-25). Με άλλα λόγια, ανασυγκροτείται η διαρκής διαίρεση μεταξύ εκείνων που άρχουν και εκείνων που άρχονται, η  οποία είναι καταστροφική για την ελευθερία και χαρακτηρίζει όχι την πολιτεία αλλά τη φύση. Όπως λέει ο Αριστοτέλης: «Καταλήγουμε έτσι σε μια πόλη κυρίων και δούλων, αλλά όχι ελευθέρων ανθρώπων, όπου οι μεν είναι γεμάτοι φθόνο και οι δε γεμάτοι περιφρόνηση» (1295 b 20).

     Έτσι ο Αριστοτέλης καταλήγει στο περίφημο συμπέρασμα: οι καλύτερες πόλεις είναι εκείνες όπου η πλειοψηφία των πολιτών ανήκει στη μεσαία τάξη, όπου οι αποστάσεις και οι ανισότητες μεταξύ των πολιτών είναι επομένως μειωμένες στο ελάχιστο: «Εν πάση περιπτώσει, μια πόλη απαιτείται να απαρτίζεται όσο γίνεται περισσότερο από άτομα ίσα και όμοια, κάτι που συναντιέται κυρίως στη μεσαία τάξη. Βλέπουμε, λοιπόν, πως η καλύτερη πολιτική κοινότητα είναι εκείνη, όπου η εξουσία είναι στα χέρια της μεσαίας τάξης, και πως δυνατότητα να κυβερνηθούν καλά έχουν εκείνοι οι τύποι πόλεων, που έχουν πολυάριθμη μεσαία τάξη» (1295 b 25-35).

    Θα μπορούσα να έχω βρει στους ύστερους σοφιστές -στον Λυκόφρονα, στον Αντιφώντα- ακόμα πιο ρητές δηλώσεις υπέρ της ισότητας. Μου φάνηκε όμως ενδιαφέρον να καταδείξω, πως, ακόμα και για κάποιον τόσο μετρημένο και μετριοπαθή όπως ο Αριστοτέλης, η ελευθερία των πολιτών προϋποθέτει την πολιτική τους ισότητα, και πως αυτή η πολιτική ισότητα, με τη σειρά της δεν είναι νοητή χωρίς έναν υψηλό βαθμό κοινωνικής ισότητας.               

    Αυτό το μικρό κείμενο με σκέψεις του Αριστοτέλη -αυτό το ύψος!- έδωσα σε μια υπάλληλο, εργαζόμενη γυναίκα, μια γυναίκα πιθανώς παντρεμένη, πιθανώς με δύο παιδιά που την περιμένουν σπίτι… Μα ο Αριστοτέλης ήταν ένα Πολιτικό Τέρας… γέννημα μιας Μεγάλης Εποχής!

    Όσες φορές πέρασα από ‘κει, το μαγαζί ήταν γεμάτο κόσμο, κι αυτή πολύ απασχολημένη να πουλά τα αμφιλεγόμενα προϊόντα που βαραίνουνε τα ράφια… πρέπει να ‘ναι και ευγενική με τους πελάτες! Υπάρχει κάτι ελαφρά συνωμοτικό απ’ τη μεριά μου, ίσως κάτι σαν αμηχανία απ’ τη μεριά της. Μια φορά μού πέταξε ένα γρήγορο σχόλιο που υποδήλωνε πλήθος δισταγμών, αλλά ολοκληρωμένη απάντηση δεν πήρα. Μια άλλη, είπε: «Αχ, αυτά μου φαίνεται είναι για να τα διαβάζουμε μονάχα. Δεν μπορούμε να τα πράξουμε! Ούτε να τα σκεφτούμε καν! Δεν νομίζεται?» Έτσι είπε. Μού έκανε εντύπωση που χρησιμοποίησε το ρήμα πράττω!

    Δεν πειράζει, το κύτταρο είναι ακόμα ζωντανό. θα περιμένω όσες γενιές κι αν χρειαστούν. Ό,τι για αιώνες κοιμάται θέλει χρόνο κι όλο το αίμα μιας ζωής για να αφυπνισθεί.

                                                                                                                      Β.Η

Aristoteles in the Beach

    Έχοντας ψωνίσει μερικά πραγματάκια στο μπακάλικο της γειτονιάς και περιμένοντας τη σειρά μου για να πληρώσω, ακούω την μπακάλισσα να λέει στον προηγούμενο πελάτη: «… ο πολιτισμός των αγαθών!»

- Και ο πολιτισμός των δικαιωμάτων! λέω εγώ κάνοντας ένα βήμα και δίνοντάς της τα λεφτά.

-Ποια δικαιώματα? Βλέπετε εσείς να μας έχει μείνει κανένα δικαίωμα? ρωτά κρατώντας τα νομίσματα στο χέρι και κοιτώντας με μισοκακόμοιρα.

-Άστα τα δικαιώματα! Δικαιώματα έχουν μόνο οι δούλοι! Ο Αφέντης έχει μόνο υποχρεώσεις! λέω μπαίνοντας με τις μπάντες στη συζήτηση. Εσύ, αν θες να είσαι ο αφέντης της ζωή σου, τι υποχρεώσεις έχεις?

    Με κοιτά αβοήθητη, στρέφει και τα μάτια προς την οροφή: …Να!...να είμαι… καλός άνθρωπος … να φροντίζω το σπίτι μου και… να είμαι ευγενική με τους πελάτες! καταλήγει θριαμβευτικά.

-Άλλη υποχρέωση? Δεν έχεις άλλη υποχρέωση? συνεχίζω επιτακτικά σαν ανακριτής.

-Σαν τι άλλη υποχρέωση? ψελλίζει.

-Υποχρεώσεις προς την Πολιτεία!

-…Τι υποχρεώσεις να ’χω προς την Πολιτεία? λέει αδύναμα

Το σπίτι σου το φροντίζεις? την ρωτώ.

-Και βέβαια το φροντίζω!

-Ωραία! Το φροντίζεις! Μέχρι έξω την αυλή, φαντάζομαι. Έξω από την αυλή? Το μεγάλο σου το σπίτι? Το φροντίζεις κι αυτό?

-Μα… αυτό είναι πολύ δύσκολο, με κοιτά αποσβολωμένη. Γι’ αυτό έχουμε και τους πολιτικούς, και τους πληρώνουμε!

-Λάθος! Μέγα λάθος! της κάνω με ύφος 1000 διδασκάλων. Αν δώσεις εξουσία εν λευκώ σε κάποιον κι αυτός βάλει το δικό του συμφέρον πάνω απ’ το δικό σου, αν του εμπιστευτείς εν λευκώ και 1 εκατομμύριο, κι αυτός, κάποια στιγμή, πάρει 100.000 από την μία τσέπη και τις βάλει στην άλλη… φταίει μετά αυτός? Άσε που τον βάζεις σε πειρασμό και, δεδομένης της φύσης του ανθρώπου, τον διαφθείρεις… έτσι που τον άφησες χωρίς στενό έλεγχο! Φταίει μόνο αυτός δηλαδή και πας και τον μουτζώνεις έξω από τη Βουλή η μπας και δεν είσαι και συ εντάξει με τις υποχρεώσεις σου?

    Η γυναίκα μα κοιτάει κατάπληκτη με την τροπή που πήρε η συζήτηση.

-Έχετε δίκιο! λέει απαλά. Και, ξέρετε? Απ’ αυτό το σημείο, νοιώθω, πηγάζουν όλα μας τα προβλήματα! Και η φωνή της έχει ένα καινούργιο τόνο, ακόμα και για την ίδια, σαν μια φωνή που τη δοκιμάζει για πρώτη φορά και την αφήνει ευχαριστημένη. Σαν ένα φόρεμα που το προβάρει και ανακαλύπτει ότι την δείχνει όπως πάντα θα ήθελε να είναι.

-Διαβάζεις? Την ρωτώ.

-Ναι, μου απαντά.

    Λίγες μέρες μετά, πέρασα και τής έδωσα 3 φωτοτυπημένες σελίδες από ομιλία του Emmanuel Terray, από το: Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και Εμείς. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

- Θα το διαβάσω το βράδυ όταν θα χαλαρώνω, είπε.

                                                                   ………………………

Ιδού λοιπόν οι σελίδες:

…. «Ούτε άρχειν ούτε άρχεσθαι»: αυτή η αρχή ορίζει πολύ καλά την ελευθερία των ατόμων. Αν κανένας δεν διατάζει και κανένας δεν υπακούει, όλοι είναι ελεύθεροι. Δεν διακυβεύει όμως τη βιωσιμότητα της πολιτείας? Η πολιτεία δεν είναι μόνο μια συλλογή σκόρπιων ατόμων. Είναι μια συγκεκριμένη κοινότητα, με μια sui generis ενότητα, που καλείται να πάρει αποφάσεις και να τις κάνει σεβαστές, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ώστε να διατηρήσει την τάξη μέσα και την ασφάλεια έξω. Δεν υπάρχει πολιτεία χωρίς αστυνομία, χωρίς δικαστές, χωρίς στρατιωτικούς αρχηγούς: η ίδια η ύπαρξη της πολιτείας προϋποθέτει την άσκηση διαφόρων αρχηγιών. Αυτό δεν αντιφάσκει προς την αρχή που διατύπωσε ο Οτάνης?

    Ο Αριστοτέλης σκέφτηκε πολύ πάνω σ’ αυτή τη φαινομενική αντίφαση, και μας προτείνει δυο συμπληρωματικές μεταξύ τους απαντήσεις:

-ένα άτομο δεν είναι ελεύθερο όταν είναι υποχρεωμένο να υποτάσσεται στη θέληση ενός άλλου ατόμου, όταν εξαρτάται από ένα άλλο άτομο. Αντίθετα, η ελευθερία του δεν διακυβεύεται, όταν, μαζί με όλους τους συμπολίτες του και στον ίδιο βαθμό μ’ εκείνους, υποτάσσεται στην ανώνυμη και απρόσωπη εξουσία ενός νόμου ως προς τον όποιον έχει και ο ίδιος εκφραστεί. Η υπακοή σε έναν συλλογικά ψηφισμένο νόμο, όπως και η εφαρμογή μιας συλλογικά ειλημμένης απόφασης, δεν απειλούν την ελευθερία, αφού δεν υποδουλώνουν σε ένα πρόσωπο, και δεν απειλούν την ισότητα, αφού ο νόμος και η απόφαση επιβάλλονται με τον ίδιο τρόπο σε όλους.

-Ο Αριστοτέλης γνωρίζει καλά πως αυτή η απάντηση είναι ανεπαρκής: ο νόμος πρέπει να ερμηνευτεί, προτού εφαρμοστεί στις συγκεκριμένες καταστάσεις. Κυρίως πρέπει να γίνουν επιλογές στις ιδιαίτερες περιπτώσεις, στις μοναδικές συγκυρίες, οι οποίες δεν επαναλαμβάνονται. Με άλλα λόγια, η πόλις χρειάζεται άρχοντες, δικαστές, στρατηγούς, αφού ο νόμος πρέπει να είναι γενικός και δεν μπορεί να προβλέψει, ούτε να ρυθμίσει τα πάντα. Μέσα όμως από αυτήν την οδό δεν μπορούν να επανακάμψουν η αρχηγία και η ανισότητα?

    Ως προς αυτό το σημείο ο Αριστοτέλης προσφέρει δύο λύσεις που σίγουρα δεν είναι απόλυτα συμβιβάσιμες:

-κατά αυστηρή συνέπεια, αν χρειάζονται αρχηγίες, πρέπει να ασκούνται εκ περιτροπής από όλους τους πολίτες. Αν ο καθένας άρχεται και άρχει με τη σειρά του, η ισότητα θα διατηρηθεί, και άρα θα διαφυλαχθεί η ελευθερία.

-όμως ο Αριστοτέλης είναι αρκετά ρεαλιστής, ώστε ν’ αντιλαμβάνεται τα μειονεκτήματα αυτής της εναλλαγής των ρόλων: ορισμένες αρχηγίες απαιτούν ειδικές ικανότητες και ταλέντα που δεν είναι ισομερώς μοιρασμένα στους ανθρώπους. Γι’ αυτό οδηγείται στη διάκριση μεταξύ μιας αριθμητικής ισότητας – όπου ο καθένας μετράει για ένας- και μιας αναλογικής λεγόμενης ισότητας - όπου το βάρος του καθενός είναι ανάλογο με την αξία του. Το καλύτερο καθεστώς συνδυάζει τις δύο ισότητες στην επιλογή των αρχόντων: άρα, στο μέτρο που η αριθμητική ισότητα παραπέμπει στη δημοκρατία και η αναλογική ισότητα στην αριστοκρατία, το καλύτερο καθεστώς είναι ένας συμβιβασμός μεταξύ των δύο αυτών μορφών.

    Ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει άραγε το στρατόπεδο της δημοκρατίας και προσεγγίζει εκείνο της αριστοκρατίας? Δεν είναι τόσο προφανές, όσο ίσως θα νόμιζε κανείς. Πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας εδώ δύο παρατηρήσεις του:

                                                                                                               (συνεχίζεται)